خاستگاه نظام‌های سیاسی، نقش مردم در سیاست و حکومت، فرایند و میزان اثرگذاری شهروندان در تصمیمات سیاسی و در نهایت نظام‌های انتخاباتی در کشورها عناصری است که مختصات «انتخابات» را مشخص می‌کند. با این حال، معنای انتخابات در همه جا یکسان است.
به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ساعت خبر، انتخابات یکی از اصلی ترین عناصر و مفاهیم ادبیات و گفتمان مردم سالاری است.
واژه انتخابات البته تنها منحصر و مرتبط با مردم سالاری نیست و در حکومت های پادشاهی و آریستوکراتیک یعنی حکومت جمعی بر جوامع نیز کاربردهای خاص خود را دارد و بارها انتخابات نه در قاعده هرم اجتماع که در سطوح فوقانی آن خط سیر سیاست و حکومت در کشورها را تعیین کرده است.
به طور کلی انتخابات (Election) را می توان گزینش از میان بدیل های مختلف سیاسی تعریف کرد که پیش روی انتخاب کنندگان قرار می گیرد. تعریف دیگر اینکه انتخابات فرایند تشخیص اصلی ترین و پرطرفدارترین اراده یا مطالبه نزد افراد صاحب حق رای در جوامع است که طبق قوانین موجود برای یک تصمیم خاص و منفرد یا تعیین نمایندگان مردم جهت احراز مناصب و مصادر تصمیم گیری طی یک دوره مشخص صورت می گیرد.
در فرایند شکل گیری حکومت های دموکراتیک فعلی، نظریه «قرار اجتماعی» جایگاه مهمی در پایه ریزی گفتمان مردم سالاری دارد؛ نظریه ای که می گوید افراد یک جامعه برای اداره امور مربوط به آن به توافقی پایبند می شوند که از طریق انتخاب نماینده یا نمایندگانی، بخشی از اختیارشان برای تصمیم گیری را به منتخب یا منتخبان بسپارند.
قرار اجتماعی البته تنها خاستگاه دولت از نگاه عالمان و صاحبنظران عرصه سیاست نیست. برخی شکل گیری ساختارهای پدرسالارانه یا حتی مادرسالارانه در جوامع بدوی را ریشه شکل گیری دولت دانسته، شماری بر دستیابی به ابزارهای سلطه و ارزش اضافی در تولید انگشت نهاده و گروهی خاستگاه های فرازمینی و الهی را برای دولت ها برشمرده اند.
با توجه به تفاوت های نظری در تشخیص خاستگاه دولت ها، نحوه حضور مردم در عرصه سیاست اشکالی متفاوت می یابد. در نظام های دموکراتیک غربی احزاب کارگزاری و صحنه گردانی فرایند مردم سالاری را بر مبنای ایده قرارداد اجتماعی برعهده دارند.
از سوی دیگر، در نظام های سوسیالیستی که به دولت با نگاه نهاد محافظ جامعه طبقاتی نگریسته می شود که باید رو به اضمحلال بگذارد، حزب های فراگیر در حکومت ها تک حزبی اصلی ترین بدیل دولت برای محقق ساختن هدف جامعه بی طبقه به حساب می آید.
در نظام های خاصی چون جمهوری اسلامی نیز، قانون اساسی با هدف امتزاج خاستگاه الهی دولت با ایده قرار اجتماعی به نگارش درآمده و با توجه به این ترکیب منحصر به فرد، مفهومی خاص از انتخابات شکل گرفته است.
نظام های سیاسی برآمده از اراده مردم، برای حفظ همراهی آنان و به عبارت بهتر ابقای مشروعیت، انتخابات را معیار تعیین سمت و سوی تصمیمات حاکمیت، بستر انتقال قدرت و ابزار احقاق حق تعیین حق سرنوشت شهروندان قرار داده اند.
انتخابات از منظر کاربردی هم شکل و شمایلی متفاوت دارد. سوای انتخابات ادواری در کشورهای مختلف که در بازه های زمانی مشخص، منتخبان مردم در نهادهای اداره شهری، پارلمان های قانونگذاری، ریاست جمهوری و سایر مناصب انتخابی را معین می سازد، رفراندوم به صورت موردی و بدون تناوب زمانی خاصی در قوانین اساسی بسیاری از کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران تعبیه شده است چنانکه «حسن روحانی» رئیس جمهوری دیروز (۲۲ مهرماه) در نشست خبری خود بار دیگر ظرفیت های رفراندوم در قانون اساسی جهت گره گشایی در موارد خاص را یادآور شد.
«رفراندوم» در تعریف کلی مراجعه مستقیم به رای مردم است که در اشکال الزام آور و اجباری یا اختیاری و انتخابی، غالبا در تصمیم گیری های کلان نظیر تصویب قوانین اساسی به کار می رود.
با بررسی تاریخی روند مراجعه به آرای مردم یا همان انتخابات، می توان مدل هایی دیگر را نیز مثال زد از جمله «پله بی سیت» مرکب از واژه لاتین (seitum) به معنای حاکم و (plebis) مردم که روشی دموکراتیک برای آشکار شدن نظر مورد درباره موضوعات سیاسی با اهمیت عمومی است و غالبا در حکم بیان عقیده جمعی بوده و بدون نتایج حقوقی تلقی می شود.
«بازخوانی» مدلی دیگر از انتخابات است که در برخی از ایالت های آمریکا راهی را به سوی دموکراسی مستقیم می گشاید و امکان برکناری مقامات ایالتی را که از انجام مسوولیت های خود بازمانده اند فراهم می آورد.
«ابتکار عام» مدلی است که در برخی کانتون های سوئیس (تقسیمات سیاسی اداری این کشور) برقرار است و روشی است که مردم می توانند با جمع آوری تعداد مشخصی امضا، قانونی را تدوین و وضع کنند.
بر اساس چارچوب و قواعدی که قانون برای انتخابات در نظر می گیرد، سامانه های انتخاباتی شکل گرفته و الگوهای حکومتی به وجود آمده اند. به عنوان مثال نظام پارلمانی بریتانیا زاده سامانه انتخاباتی این کشور است و در کشورهایی چون آمریکا یا فرانسه، نظام ریاستی با محوریت قوه مجریه برآیند نظام انتخاباتی خاص خود است.
آنچه به آن اشاره شد شرحی از مختصات مفهوم انتخابات است اما در همه جای دنیا و در همه نظام های سیاسی دموکرات، معنای حقیقی انتخابات یکسان به نظر می رسد.
نظام های سیاسی برآمده از اراده مردم، برای حفظ همراهی آنان و به عبارت بهتر ابقای مشروعیت، انتخابات را معیار تعیین سمت و سوی تصمیمات حاکمیت، بستر انتقال قدرت و ابزار احقاق حق تعیین حق سرنوشت شهروندان قرار داده اند.
با انتخابات خواه به صورت مستقیم خواه غیرمستقیم، علاوه بر نخبگان حاکم ،برنامه ها و اهداف کشورداری نیز معین می شود و در واقع این مردم هستند که انتخاب می کنند کشورشان در کدام مسیر قرار گیرد.
دیدگاه ها (0)